مقدمه:

دین اسلام به عنوان دینی کامل با تبیین حلال و حرام در زمینه های مختلف، سعادت دنیوی و اخروی و سلامت جسمی، روحی، اجتماعی و معنوی بشری را مورد توجه قرار داده است. قرآن کریم در آیه شریفه 168 سوره مبارکه بقره با فرمایش:  " يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلًا طَيِّبًا وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ"، با اشاره به حلال و طیب و در آیه شریفه 100 سوره مبارکه مائده با فرمایش: " قُل لاَّ يَسْتَوِي الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ يَا أُوْلِي الأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ " باتمایز میان طیب و خبیث، اهمیت موضوع حلال و حرام از دیدگاه اسلام و ضرورت رعایت دستورات الهی در زمینه مزبور را برای همه مسلمانان به روشنی بیان فرموده اند

تعریف گردشگری حلال:

گردشگری حلال بخشی از صنعت گسترده حلال است. و یا به نوعی می توان گفت، وابسته به سایر بخش های صنعت حلال است. بدین ترتیب، صنعت غذای حلال،  هتل داری حلال، حمل و نقل و لجستیک حلال، فضای مجازی و سرگرمی حلال و ... نقش اساسی در صنعت گردشگری حلال دارند. به نوعی می توان گفت، بدون توسعه سایر بخش های صنعت حلال، شاید عملاً توسعه کمی و کیفی گردشگری حلال امکان پذیر نباشد.

   "گردشگری حلال عبارت است از مسافرت به منظور تفریح، تجارت و بهره مندی ازسایر خدمات  به گونه ای که  در تباین با دستورات اسلامی نبوده و تمهید خدمات مرتبط با آن بر اساس شریعت اسلامی صورت گیرد. "

جایگاه گردشگری حلال در اقتصاد گردشگری جهان:

ارزش مالی گردشگری حلال در سال 2013 معادل 140 میلیارد دلار آمریکا بوده و در حال حاضر یکی از بخش های صنعت است که سریعترین سرعت رشد را تجربه می کند و چنین انتظار می رود که ارزش مالی آن تا سال 2020 به 192 میلیارد دلار برسد. با احتساب جمعیت 8/1 میلیاردی مسلمانان، بازار قابل توجهی می توان برای مسافرت مسلمانان قائل بود. بر اساس آمار منتشر شده کرسنت ریتینگ،ارزش مالی بازار مزبور در سال 2012 برابر با130 میلیارد دلار امریکا یعنی چیزی معادل 5/12 درصد کل بازار جهانی گردشگری عازم خارج بوده است  و چنین تخمین زده می شود که بازار مالی مسافرت مسلمانان تا سال 2020 به 200 میلیارد دلار آمریکا برسد. مالزی را می توان پیشرو به عنوان یک مقصد گردشگری حلال در سطح جهانی محسوب داشت که ارزش صادراتی سالانه این بازار چیزی معادل1/5 درصد کل صادرات مالزی را تشکیل می دهد. سایر مقاصد پیشرو گردشگری حلال عبارتند از: امارات متحده عربی، ترکیه، اندونزی، عربستان سعودی و مراکش. از لحاظ سنتی بخش عمده ای از بازار مسافرت مسلمانان به دلیل انجام مراسم حج تمتع و حج عمره متعلق به عربستان بوده است. اما رقبای منطقه ای عربستان، یعنی امارات و ترکیه در زمینه گردشگری حلال سرمایه گذاری بسیار زیادی نموده اند Halal Tourism - An untapped market ).بر اساس رده بندی منتشر شده توسط کرسنت ریتینگ، ده کشور اسلامی در صدر کشورهای دارای امکانات برگزاری تعطیلات حلال به ترتیب عبارتند از: مالزی، امارات، ترکیه، اندونزی، عربستان سعودی، مراکش، اردن، قطر، تونس و مصر.

زنجیره ارزش و شاخص­ها ی گردشگری حلال:

زنجیره ارزش : " ارائه مجموعه خدماتی که در صنعت گردشگری به صورت زنجیر گونه صورت می گیرد تا گردشگران مسلمان در طول مسافرت خود قادر به رعایت اصول حلال بر مبنای شریعت اسلام باشند. "

ایجاد زنجیره ارزش ، حداقل نیاز به 5 حلقه اصلی به شرح ذیل می باشد که هر کدام یک از این حلقه های اصلی دارای حلقه های فرعی می باشند: مراکز خدمات مسافرتی حلال،عناصر گردشگری حلال، تسهیلات گردشگری حلال،جاذبه های گردشگری حلال و مراکز ارائه خدمات حلال.

مراکز خدمات مسافرتی حلال :

یکی از مهمترین حلقه های زنجیره ارزش گردشگری حلال، مراکز خدمات مسافرتی حلال است که می توان ان را در قالب ذیل تقسیم بندی نمود.:

• آژانس های مسافرتی حلال، تورهای گردشگری حلال ،تکنولوژی های نوین اطلاعات و ارتباطات گردشگری حلال،رزرو الکترونیکی بلیط،رزرو الکترونیکی هتل،رزرو الکترونیکی اتومبیل،تبت نام در تورهای فردی و گروهی همراه با راهنما ،پول الکترونیکی، بیمه الکترونیکی و ..

عناصر اصلی گردشگری حلال که عبارتند از:

• زیر ساختها از قبیل جاده ها، بنادر، فرودگاهها، ترمینالهای مسافری
• حمل و نقل حلال شامل: خطوط هوایی، زمینی، دریایی و ریلی،
• مراکز اقامتی حلال شامل: هتل ها، مسافرخانه ها، کمپ های اقامتی خارج شهر و
• رستوران ها، تریاها، کافی شاپهاو مراکز فروش مواد غذایی حلال

  تسهیلات گردشگری حلال

تسهیلات گردشگری را در دیدگاهی کلان می توان به شرح ذیل تقسیم بندی نمود.  :مراکز تفریحی و ورزشی حلال، مراکز خرید و سرگرمی حلال. تسهیلات گردشگری بویژه در نوعی گردشگری که تحت عنوان "گردشگری تفریحی"، "گردشگری ساحل" و یا " سپری کردن تعطیلات" نامیده می شود واز جایگاه بسیار اساسی برخوردار است .

  جاذبه های گردشگری حلال

مراکز ارائه خدمات حلال شامل: خدمات مالی مانند بانکی، بیمه و صرافی،   مراکز خدمات پزشکی حلال وسایر خدمات

شاخص های گردشگری حلال

توسعه گردشگری حلال بدون تبیین حداقل شاخص هایی برای سنجش معیار حلال هر یک از حلقه های زنجیره ارزش گردشگری حلال ممکن نخواهد بود .

شاخص های غذای حلال

در خصوص غذای حلال، مجموعه استانداردها و قوانین داخلی  از جمله قانون نظارت بر ذبح و صید و نیز رهنمودهای بین المللی وجود دارد که باید رعایت گردد. مطابق بند 1 ماده 5 راهنمای عمومی غذای حلال مواد اولیه و فرآورده های غذایی حلال باید دارای ویژگی های عمومی زیر باشند:

• برای سلامتی مصرف کننده بی ضرر باشد

2-  مواد اولیه و فرآورده های غذایی حلال باید از تولید تا مصرف، عاری از نجاسات و ترکیبات حرام باشد.

• میکروارگانیسم ها/میکروارگانیسم های تراریختۀ مورد استفاده در مواد اولیه و فرآورده های غذایی حلال، باید از محیط کشت حلال تولید شده باشند
• آنزیم های مورد استفاده در مواد اولیه و فرآورده های غذایی حلال باید از منابع حلال تهیه شده باشند و نام آن منابع نیز باید بر روی برچسب قید گردد.
• افزودنی های غذایی باید عاری از ترکیبات حرام، و نیز مواد مستی آور به عنوان باقیماندۀ حلاّل باشند.
• فرآورده های غذایی ترا ریخته نیز  باید از منابع حلال فرآوری شده یا منشاء گرفته باشند و نباید محتوی هیچ گونه اجزاء تشکیل دهنده غیر حلال باشند

از جمله سایر موضوعات دیگر که در رابطه با غذای حلال باید مورد توجه قرار گیرند، عبارتند از:

• شناسایی و قابلیت ردیابی
• نشانه گذاری
• در نشانه گذاری مواد اولیه و فرآورده های غذایی حلال ،درج علامت حلال به همراه اطلاعات لازم، بر اساس قوانین و مقررات مراجع ذیصلاح و قانونی، بر روی بسته بندی های اولیه و ثانویه الزامی است.
• اهمیت توجه در امور بهداشتی
• در تولید محصولات حلال حذف کلیه منابع آلودگی احتمالی ضروري می‌باشد.
• لزوم برچسب زنی مناسب ودرج منشاء افزودنی های غذایی:
  • تولید مواد غذایی در محیط حلال
  • ظروف و مواد بسته‌بندي:
  • پوشش‌دهنده‌ها و روکش‌هاي خوراکی:
  • حمل و نقل مواد غذای حلال

شاخص های هتل داری حلال

وجود مراکز اقامتی حلال یکی از حلقه های اصلی زنجیره ارزش گردشگری حلال است که تبیین شاخص های آن یکی از ضرورت های مهم توسعه این نوع از گردشگری محسوب می گردد. در رابطه با شاخص های حلال یک هتل موارد ذیل مورد بررسی قرار می گیرند:  ساختمان هتل، تمهیدات برگزاری نماز،رعایت اداب ماه مبارک رمضان  ، لوازم و تجهیزات، نظافت و امور بهداشتی (پاک بودن هتل بر اساس ضوابط شرعی)، نیروی انسانی ، رستوران،  امکانات تفریحی و ورزشی، عدم انجام اعمال خلاف شرع در محوطه و ساختمان هتل، ارائه و اطلاع رسانی در مورد سایر خدمات حلال